Is bestrijding laaggeletterdheid de juiste overlevingsstrategie voor bibliotheken?
Net als veel van mijn bibliotheekcollega’s (en waarschijnlijk ook veel mensen daarbuiten) zag ik de uitzending van Altijd Wat over laaggeletterdheid. Een mooi item over onder andere het (her)vinden van zelfvertrouwen bij een meneer die sinds kort heeft leren lezen en nu met veel plezier naar zijn plaatselijke bibliotheek gaat. Ik zal de laatste zijn om te ontkennen dat laaggeletterdheid een groot maatschappelijk probleem is. Ook (lokale) beleidsmakers en politici zullen in alle eerlijkheid benadrukken dat het alle aandacht verdient. Ik betwijfel echter oprecht of het wethouders en raadsleden overtuigt af te zien van het voornemen om bibliotheekvestigingen te sluiten.
Op haar blog merkt Jeanine Deckers op dat het begrip laaggeletterdheid in de loop der jaren veranderd is:
“Iemand die 20 jaar geleden redelijk kon lezen kan tegenwoordig een probleem hebben als hij in de afgelopen 20 jaar geen routine heeft opgebouwd of niks heeft bijgeleerd. Als je niet weet hoe je met een computer moet omgaan heb je een probleem en al helemaal als je geen geroutineerde lezer bent want je moet nogal wat lezen op zo’n scherm.”
Het zou me helemaal niets verbazen als Jeanine het volledig bij het rechte eind heeft. Ik vraag me echter af of voor de bestrijding van laaggeletterdheid het onderwijs niet een veel passender partij om daarvoor een oplossing te bieden. Want wat doet de bibliotheek momenteel precies aan het bestrijden van laaggeletterdheid? Ik heb het de afgelopen dagen aan wat collega’s gevraagd en niemand heeft een helder antwoord. Ja, we hebben Makkelijk Lezen Pleinen. En ja, we zijn de plek die altijd voor iedereen open en toegankelijk is. Maar wat gebeurt er écht inhoudelijk? Geven wij leesonderwijs bijvoorbeeld? Naar mijn weten niet.
Ook uit het item in Altijd Wat komt het niet echt naar voren wat nu de rol van de bibliotheek is geweest, behalve dat meneer nu graag in de bibliotheek komt en voor hem geschikte boeken vindt. Daarbij komt dat, en ik gebruik hier een stelling van Rob Bruijnzeels, dat het fenomeen Makkelijk Lezen Plein gaat over iets wat iemand níet zo goed kan.
“Kan je niet zo goed lezen? Dan hebben we daar een speciaal plekje voor jou.”
Wat mij betreft zou de bibliotheek zich juist moeten richten op wat mensen wél goed kunnen. Het positieve maatschappelijke verhaal opzoeken in plaats van het benoemen van schadelijke effecten, waarbij het me dus niet duidelijk is welke oplossing we daarvoor dan bieden. Wat we wél hebben is bijvoorbeeld de Bibliotheek van 100 Talenten. We hebben de bredere tendens dat er serieus nagedacht wordt kinderen op school anders te beoordelen en te kijken naar meer dan rekenen en taal alleen. De competenties die gevraagd worden in deze tijd verdienen een ander beoordelingsmodel. Als de bibliotheek in een aantal gevallen al die plek is (100 Talenten) waar het gaat om het benoemen van kwaliteiten van mensen, waarom dragen we dat dan niet veel krachtiger uit?
Als ik een met een bezuinigingsopdracht kampende wethouder of raadslid was zou ik veel eerder geneigd zijn te luisteren naar die positieve benadering. Of je er de sluiting van bibliotheekvestigingen mee voorkomt? Ik denk dat dat proces in ieder geval géén baat heeft bij het primair benoemen van de bestrijding van laaggeletterdheid als core business van de bibliotheek. Dat woord alleen al, bestrijding. Ongedierte bestrijd je. Als we bestrijding al tot een strategie maken, laten we het dan in ieder geval op een positieve manier benaderen.
Een voorbeeld van hoe het moet is bijvoorbeeld deze ingezonden brief van een tevreden gebruikster van een met sluiting bedreigde wijkbibliotheek in Leeuwarden. Als bibliotheken het niet doen zijn er gelukkig de gebruikers nog.
Helder verhaal!
Kinderen met een leesprobleem moeten dagelijks aan de slag met iets dat ze niet goed kunnen en niet graag doen. Lezen is echter een basisvaardigheid! Je kunt dat niet compenseren door alleen in te zetten op andere talenten. Het MLP in een bibliotheek en doel ik op een MLP waar een serieuze koppeling is tussen collectie, vakmanschap en samenwerking met onderwijs, biedt een opstap tot meer plezier in lezen. Tot hulp bij het informatie verwerven. Door het aanbieden van toegankelijke boeken, door informatie over het compenseren via luisterboeken, door een toegankelijke website enzovoort.
Natuurlijk hoort een bibliotheek ook ruimte te bieden voor de talentontwikkeling! Juist ook voor kinderen met leesproblemen. Juist ook voor laaggeletterden.
Alleen: geletterdheid is geen bijzaak maar hoofdzaak! Voor de persoonlijke ontwikkeling, voor participatie. Bibliotheken, bibliothecarissen: daar zijn we toch van? Jeroen wat ik je vraag: praat eens met ouders van kinderen met een leesprobleem, praat eens met mensen die laaggeletterheid zijn! Vanuit die gesprekken is mijn mening: niets doen is geen optie.
Dag Conny,
Ik onderken absoluut het belang van het aanpakken van laaggeletterdheid. Waar ik me echter zorgen over maak is dat bibliotheken niet altijd kunnen waarmaken wat ze claimen en dat het averechts uitpakt. Élke bibliotheek/bibliothecaris die het goed doet is mij lief, maar tegelijkertijd zie ik het succes van dBos (in ieder geval, dat wordt mij verteld) en dat zijn twee zaken die ik strategisch niet kan rijmen, zeker niet als de politiek keuzes moet maken. We maken het onszelf iig niet gemakkelijker, hoe goed we ons werk ook doen.
Met vriendelijke groet,
Jeroen