Bibliotheekwerk in transitie – 3. Van… Collectie is eindproduct Naar… Collectie is grondstof
Het begrip collectie in de zin VOB (Verzamelen – Ontsluiten – Beschikbaar stellen) gaat grotendeels over tastbare media: boeken, geluidsdragers, dvd’s. Digitale media zijn de laatste jaren weliswaar meer en meer deel gaan uitmaken van het aanbod van een bibliotheek, maar daarbij gaat het vooral om het beschikbaar stellen van reeds samengestelde collecties. De lokale bibliothecaris heeft met het digitale aanbod daarom weinig van doen. Linksom of rechtsom is het resultaat echter een verzameling objecten in een (digitale) kast. Gebruikers van de bibliotheek kunnen hieruit putten en het verantwoordingsmodel van de bibliotheek is geboren: hoe meer er gebruik gemaakt wordt van de collectie, hoe succesvoller de bibliotheek.
Dat er ook een onvermijdelijke keerzijde aan dit verhaal zit wordt vooral zichtbaar bij muziekbibliotheken. Aan het uitlenen van geluidsdragers was/is vaak een extra uitleenbedrag gekoppeld. Tot een aantal jaar geleden was dit een lucratieve business, maar daaraan is een einde gekomen. Waar bibliotheken eerst blij waren met de extra inkomsten is de minder goedlopende muziekafdeling nu de eerste die het loodje moet leggen: het kost namelijk geld. Paradoxaal is natuurlijk dat dit voor al het aanbod geldt, maar daarvoor gelden blijkbaar andere regels. Dat met het afschaffen van de uitleen van geluidsdragers ook goeddeels het geheel van muziekaanbod in een bibliotheek (denk aan bladmuziek, biografieën, muziekdvd’s) de nek omdraait wordt voor lief genomen.
Het verdwijnen van bibliotheekcollecties betekent echter geenszins dat er helemaal geen collecties meer bestaan. De vraag Iedereen een bibliothecaris? is namelijk een retorische. Mensen zijn verzamelaars, sommige beter dan andere, maar iedereen verzamelt dat wat hem of haar lief is. Ik mag me in mijn omgeving verheugen op een aantal mensen met zeer specialistische muziekverzamelingen. De diepgang en omvang daarvan vind je in geen enkele bibliotheek, maar met een andere kijk op het begrip collectie zou dat wel eens kunnen veranderen. Waarom zou je namelijk geen mensen met specifieke kennis en bezit toevoegen aan het aanbod?
In de Human Library (of in Nederland Mensenbieb) gebeurt dat al. Daar gaat het echter niet zozeer over het delen van specifieke vakkennis, maar meer om sociale thema’s als het creëren van begrip en het wegnemen van vooroordelen. In de basis komt het er echter op neer dat bibliotheken in hun netwerk op zoek gaan naar interessante menselijke boeken. Dit idee sluit naadloos aan op het pleidooi van iemand als David Lankes, die stelt dat de moderne bibliothecaris zich veel meer moet richten op connecties. Daarmee komen de collecties vanzelf beschikbaar. Weliswaar niet samengesteld door de professionele bibliothecaris, maar wel door hem beschikbaar gesteld. Een voorbeeld hiervan is Boekenkast van Nederland, alhoewel de huidige status daarvan voor mij onbekend is. In Friesland wordt momenteel wel gewerkt aan Boekenruil, een adaptatie van Boekenkast van Nederland. Collecties van connecties worden zo geïntegreerd in het bibliotheekaanbod.
Het zoeken naar de connecties wordt sterk vereenvoudigd, omdat liefhebbers zich al als zodanig naar buiten toe opstellen. Kijk bijvoorbeeld maar eens op sites als Platenkasten of Boekenkastfoto. Het beschikbaar stellen van deze collecties van connecties gebeurt in bibliotheken dus al, zij het heel voorzichtig. In potentie bestaat er echter een collectie die de omvang van een lokale bibliotheek sterk overstijgt. Sterker nog, ook de institutionele Collectie Nederland zal worden overtroffen wanneer er een gedistribueerd netwerk van connectiecollecties ontstaat. Dat is toch een geweldige uitdaging voor de Nederlandse bibliotheken?
Morgen:
Bibliotheekwerk in transitie – 4. Van… Gebruiker is klant Naar… Gebruiker is expert
Wil je ook je licht laten schijnen over Bibliotheekwerk in transitie? Voeg je bijdrage dan toe aan dit publieke Google Doc
Afbeelding: woodleywonderworks via Compfight cc
Interessante stelling, Jeroen.
Nu ik bij Muziekweb werk, merk ik inderdaad dat bibliotheken hun muziekcollectie afstoten of dat wordt overwogen om muziek af te stoten.
De lucratieve handel in muziekuitleen is er inderdaad uit. Waar nog geld gevraagd wordt, wordt er een stuk minder uitgeleend, maar ook minder aangeschaft.
“Men streamt toch alles.” of “Men downloadt alles” hoor ik vaak. Bibliotheken kunnen best een goede collectie samenstellen, op basis van de behoeften van de leners en bezoekers. Om nu alles te hebben is geen goed ding, de hits luistert men toch wel een andere manier.
Juist inzetten op specifieke genres (cureren) zal cd-collecties nog overeind houden.
Daarnaast is (bijna) alles via Muziekweb aan te vragen, tegen een kleine vergoeding. Binnen een week is het meestal in de bibliotheek. Zodra mensen (bibliothecarissen en bibliotheekleden) dat door hebben, gaat er een wereld voor hen open.
In bibliotheken die geen leengeld vragen voor de cd’s lopen de cijfers gewoon door qua uitleningen. Er zit natuurlijk wel een bodem, maar het daalt niet verder.
Daarnaast is bij Muziekweb de (muziek)collectie de grondstof. Op basis daarvan worden diensten ontwikkeld, zoals Muziekwebluister en IFL. Dit zal in de toekomst alleen maar toenemen. Binnen en buiten Nederland.
Tenslotte, het geld wat uitgespaard wordt met de afstoting van de muziekcollectie kan ingezet worden voor de inrichting van een luisterplek voor Muziekwebluister. Luisteren in de bieb en direct aanvragen. Hoe gemakkelijk wil je het hebben?
Dag Jeroen, de kop is mooi gevonden. Collectie is grondstof. En daar gaat het wat mij betreft om. Grondstof om mensen wijzer, blijer, creatiever etc te maken. Net zoals de mensenbieb ook een grondstof is om kennis te kunnen overdragen tussen mensen. Doel en middel lopen zo vaak door elkaar in onze branche. Wat doe je, wat sta je voor in plaats van hoe doe je het. We staan voor ontwikkeling van mensen en dan doen we door ze in aanraking te brengen in woord, beeld, geluid, interactie met andere denkbeelden.