Waar zijn de Nederlandse bibliotheken in het debat over privacy? [update]

Geletterdheid zijn betekent vandaag de dag ook dat je kan lezen en schrijven met digitale technologie. En voor bibliothecarissen bovenal dat je kritisch bent op actuele ontwikkelingen en je daarbinnen positioneert. Tenminste, die mening ben ik zelf toegedaan.

Het is niet de eerste keer dat actuele gebeurtenissen in Amerika me hiervan weer extra bewust maken. Sinds de uitverkiezing van Donald Trump benadrukt de American Library Association dat zij zich des te meer sterk maakt voor de bescherming van persoonsgegevens van bibliotheekgebruikers. In een artikel in The Guardian, Libraries promise to destroy user data to avoid threat of government surveillance, wordt ALA-voorzitter Julie Todero geciteerd:

Todaro said that the ALA’s core values remained unchanged: “free access, intellectual freedom, privacy and confidentiality”.

Treffend vond ik dat de kernwaarden in principe dezelfde zijn die digitale burgerrechtenorganisatie Electronic Frontier Foundation (EFF) meegeeft aan technologievoorlopers die vandaag spraken met Trump. In de online publicatie EFF to Tech Leaders: Stand With Users and Tell Trump We Need Strong Encryption, Internet Freedom, noemen zij vijf punten waarvoor de technologievoorlopers zich sterk zouden moeten maken:

• Pleidooi voor sterke encryptie (zorgen dat het onmogelijk is achterdeurtjes in software te integreren)
• Protesteren tegen het massaal toezicht op burgers
• Waarborgen van vrijheid van meningsuiting
• Bewaken van netneutraliteit
• Bescherming van persoonsgegevens

De Nederlandse equivalent van EFF, Bits of Freedom, maakt zich gelukkig ook sterk voor bovenstaande punten, bijvoorbeeld middels de recentelijk gestarte campagne GeenSleep.net. Ook leggen zij glashelder uit op welke manieren gebruiksgegevens grootschalig worden verzameld en wat je als gebruiker zelf kan doen om je zo veilig mogelijk te bewegen binnen het digitale domein.

Maar de Nederlandse bibliotheken zijn en blijven in deze discussie onzichtbaar. Niet dat zij niets aan privacy doen overigens, maar die betrokkenheid heeft voornamelijk betrekking op de eigen systemen en is daarmee intern gericht. Naar buiten toe, in het publieke en politieke debat, is de bibliotheek geen deelnemer en zéker geen pro-actieve partij. En dat vind ik zorgelijk.

Maar waaraan het ligt dat de bibliotheek onzichtbaar is? Ik denk dat het begint bij het bewustzijn dat dit überhaupt een onderwerp is dat bibliotheken in Nederland aangaat. En dat de problematiek voor onze gebruikers inmiddels wel wat verder gaat dan het beveiligen van Facebookpagina’s (hoe belangrijk ook). In de onlangs vastgestelde Visie Mediawijsheid 2016-2018 van de Koninklijke Bibliotheek komt het begrip ‘privacy’ welgeteld twee keer voorbij, en dan exclusief bestemd voor scholieren. Beide keren wordt namelijk verwezen naar externe bronnen: rapporten van het KNAW en SLO over digitale geletterdheid in het voortgezet onderwijs.

Maar dus geen standpunt, in ieder geval niet publiek, van de Koninklijke Bibliotheek zélf. En daarmee ook geen stellingname over het bredere begrip van privacy dat geldt voor álle gebruikers van de bibliotheek, of beter nog, alle burgers in Nederland. De grote vraag is dus hoe de KB – en daarmee ook het Nederlandse bibliotheekstelsel – aankijkt tegen de thematiek waar de collega’s in Amerika zich, in mijn ogen volkomen terecht, zo sterk voor maken? Maar wat net zo goed speelt in Nederland, kijkend naar het debat over ‘het sleepnet’, cq. de uitbreiding van bevoegdheden van de AIVD.

Bits of Freedom was er vanavond via Twitter glashelder over: ook gebruiksgegevens van bibliotheken kunnen in dat sleepnet terechtkomen. Dat alleen al zou reden moeten zijn om stevig stelling te nemen. De KB kan daarbij alvast een voorbeeld nemen aan andere maatschappelijke organisaties als Amnesty International of Internet Society Nederland die reageerden op de internetconsultatie en zich zorgen maken over de huidige wetsvoorstellen.

Als zelfbenoemd pleitbezorgers van mediawijsheid en digitale geletterdheid vind ik dat adel verplicht, dus aan de KB en zeker ook de Vereniging van Openbare Bibliotheken het verzoek om zich te mengen in het debat. Of het iets verandert aan de mening van Kamerleden is ongewis, maar bibliotheken hebben dan wel hun stem laten horen. Of beseffen zich misschien dat dit een thema is dat hun aangaat. Dat vind ik misschien nog wel net zo belangrijk: het goede voorbeeld geven voor bibliothecarissen dat dit een thema is dat hén aangaat.

[update 16 december]

De Koninklijke Bibliotheek heeft via Twitter gereageerd en gaat het punt agenderen. Op de uitnodiging hierover mee te denken ga ik vanzelfsprekend in. Wie volgt?

@jtdeboer @KB_Nederland We pakken graag de handschoen mee op – om gesprek te openen in Bibliotheekstelsel, ok? #doejemee?

— Jos Debeij (@josdebeij) December 15, 2016

@josdebeij @jtdeboer @bitsoffreedom Goed idee om dit belangrijke onderwerp te bespreken. We doen graag mee. ^LH

— KB Nederland (@KB_Nederland) December 15, 2016

Afbeelding: jamie_okeefe Flickr via Compfight cc