“Tikkie, jij bent af”: het verbodsprincipe van een digitaal rijbewijs of zwemdiploma

“Breng die jongeman maar even hier“. Dat was de strenge boodschap die Heini ter Veen, de hoofdbadmeester van het zwembad waar ik zwemles had, aan mijn moeder gaf. Zij stond inmiddels voor het tweede seizoen bij het pierenbad waar ik leeftijdsgenoten één voor één naar het diepe zag gaan, maar ik niet mocht. Mijn rechterbeen zwabberde een beetje bij de schoolslag en volgens de jonge badmeester aldaar was dat voldoende om me daar te houden. Ik had geen idee wat ik fout deed, maar ja, als de badmeester het zegt.

Moederlief was er natuurlijk helemaal klaar mee, want ’s morgens vroeg blauwbekken bij het buitenbad was natuurlijk geen lolletje. Dat moet Ter Veen opgemerkt hebben: “Breng die jongeman maar even hier“. ‘Hier’ was het diepe bad. Ik denk dat m’n moeder zou denken dat ik verzoop, toen hij me, met de zwemhaak in de aanslag, opdroeg erin te springen. Dat ik vervolgens in no-time twee diploma’s op m’n zwembroek kon laten naaien zei alles over de daadkracht en persoonsgerichtheid van Ter Veen en niets over een zwabberbeen, waardoor ik volgens de letter van de zwemwet m’n hoofd niet boven water zou kunnen houden.

Van digitaalvaardig naar digitaalwaardig

Het principe van een zwemdiploma of rijbewijs doet ook haar opgang als het gaat om om het aantonen van digitale vaardigheden. Er is bijvoorbeeld al enkele jaren een Europees Computer Rijbewijs. Meer actueel is bijvoorbeeld een digitaal rijbewijs van de Gemeente Groningen en er wordt ook nagedacht over een nationaal cyberrijbewijs om jongeren te wapenen tegen cybercriminaliteit. Wat me echter verbaast, of sterker nog, zorgen baart, is het verbodsprincipe dat hangt aan zwemdiploma’s en rijbewijzen. Wanneer je zo’n bewijs niet bezit heb je geen recht om te zwemmen of auto te rijden. In die werelden ben je af. Willen we dat ook voor het betreden van het digitale domein? Dat roept namelijk levensgrote vragen op, bijvoorbeeld hoe je dat kunt handhaven. Of wie zo’n diploma zou moeten halen. En om welke vaardigheden het dan gaat. En wie dat bepaalt. En hoe je een voortdurende toetsing kunt nastreven om te blijven controleren of men wel meekomt in de complexe en dynamische digitaliserende samenleving. Zeker voor doelgroepen die basale hulp nodig hebben, omdat ze anders letterlijk en figuurlijk buitengesloten raken en het kan leiden tot grote problemen, is juist het wégnemen van drempels van belang.

Renze Tjoelker en ik schreven betoogden al eerder dat het nastreven van een systeem met bewijzen en diploma’s, vanwege het opwerpen van drempels, niet de juiste manier is. Digitaliseringsvraagstukken zijn daarnaast te divers en te veranderlijk om in een statisch bewijs te vangen. Eén en ander betekent allerminst dat je niets kan doen om bijvoorbeeld burgers die moeite hebben met digitalisering te helpen. Aan het opnemen van digitale geletterdheid in het onderwijs wordt gelukkig, zij het veel te laat en veel te langzaam, gewerkt. Maar is het een gekke gedachte dat de ambitie om gelijk van de kelder op zolder te willen springen (lees: het nastreven van volledig uitgewerkte doorgaande leerlijnen die worden uitgestort over overwerkte leerkrachten, in plaats van klein te beginnen, startend met expertisebevordering bij leerkrachten en doelgerichte en actuele lessen voor leerlingen) daar misschien mede de oorzaak van is? En klopt de insteek op primair digitale vaardigheden wel? Renze Tjoelker geeft terecht aan dat juist ook de aandacht voor morele vraagstukken rondom digitalisering belangrijk is. Je hebt het dan feitelijk over digitaal burgerschap en het opleiden van, zoals hij stelt, digitaalwaardige burgers.

Waarderen in plaats van beoordelen

Een doelgerichte en individuele aanpak, zoals hulp bij de IDO’s in bibliotheken, is een goed voorbeeld van hoe het ook kan. Het mooie daarvan is juist dat het een inclusieve en drempelloze benadering is. Heb je hulp nodig dan ben je welkom en word je geholpen. Daar is helemaal geen digitaal zwemdiploma voor nodig. Sterker nog: juist het ontbreken van zo’n toegangsbewijs is de kracht ervan. Wil je vervolgens nog wat extra’s leren? Dan ben je ook van harte welkom. Het faciliteren van de dialoog met scholieren en studenten heeft ook effect. Zo ervoeren Renze en ik, als onderdeel van het project What The Future Wants, persoonlijk hoe MBO-studenten zeer goed in staat bleken om de gevolgen van technologie en digitalisering, en hun eigen rol en verantwoordelijkheid daarin, met elkaar te bespreken en vervolgens ook tot persoonlijke wensen voor de toekomst te komen.

Het vatten van die leerervaringen in een blijk van waardering zou natuurlijk prachtig zijn. Voor de ontvanger is het een ‘bewijs’ van datgene wat geleerd is. Voor de uitgever ervan toont het aan dat het aanbod relevant en gewenst is. Dit is echter ook mogelijk zonder het optuigen van een algemeen begrippen- en beoordelingskader dat nodig is om iets als een diploma of rijbewijs op te kunnen baseren. Laten we daarom alstublieft afscheid nemen van die metafoor. Die houdt namelijk de gedachte in stand dat digitaliseringsvraagstukken daarmee eenvoudig opgelost zouden kunnen worden en kleineert de uitdaging waarvoor we staan.

Photo by Jeswin Thomas from Pexels