Gelezen: Maarten Schenk – De Fake News Files

“Maar hoe gaat dat factchecken nu eigenlijk in zijn werk? Kun je eigenlijk wel bepalen wat ‘De Waarheid’ precies is?” Deze vraag stelt Maarten Schenk zichzelf in De Fake News Files (Uitgeverij Lannoo, 2022). “Gelukkig is het bij de meeste factchecks helemaal niet de bedoeling om uit te vissen wat dé waarheid is, in 99 procent van de gevallen gaat het immers om het tegenovergestelde, bewijzen dat iets niet waar is.” Als voorbeeld daarvoor haalt Schenk een stelling als “alle schapen zijn wit” aan. “Je hoeft dan maar één zwart exemplaar te vinden en je bent klaar.” En dat natuurlijk wel op controleerbare feiten gebaseerd.

Maar laat dat nou net de specialiteit van Schenk zijn. Hij is in 2015 mede-oprichter van factcheckingbedrijf Lead Stories, dat gebruikmaakt van het door Schenk ontwikkelde Trendolizer, een softwaretool die inzichtelijk maakt welke berichten viraal gaan op sociale media. Lead Stories zou vervolgens verhalen publiceren over de herkomst van het bericht, of het nieuw of al bestaand is, wie het schrijft, pusht en natuurlijk of het verhaal klopt.

In De Fake News Files schrijft Schenk over het ontstaan van zijn bedrijf en het momentum dat zij kregen dankzij de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 en 2020, de laatste nog eens extra interessant door de corononacrisis. Beide gingen gepaard met een enorme aanwas van online desinformatie en daarmee een toenemende politieke en maatschappelijke druk op sociale-mediabedrijven om daar iets aan te doen. Deze samenloop van omstandigheden maakte dat Lead Stories berichten op andere Facebook en TikTok voorziet van factcheckinglabels. Schenk steekt niet onder stoelen of banken daar best trots op te zijn.

Alle bekende, maar ook heel veel onbekende voorbeelden van desinformatie komen voorbij. Of het nu gaat over een moderne klassieker als QAnon of de talloze nep-overlijdensberichten van celebrities; alles wordt door Schenk even toegankelijk en gedetailleerd beschreven. Wat De Fake News Files echter onderscheidt van veel andere boeken over desinformatie is hoe Schenk en zijn Lead Stories-redactie deze verhalen debunken, tot op het beschrijven van het redactieproces aan toe. Op die manier geeft hij een prachtig inkijkje in de enerverende wereld van factcheckers.

Kers op de taart is dat Schenk alle voorbeelden uit zijn boek online heeft uitgewerkt. Op die manier kan je stap voor stap nagaan hoe het factcheckingproces in zijn werk is gegaan.