Afgelopen jaar mocht ik deel uitmaken van een zogenaamde buitenboordmotor (BBM) bij Biblionet Groningen. Op deze manier werkten medewerkers en een aantal externe adviseurs samen aan meerdere innovatiedossiers. De BBM waarin ik participeerde werkte plannen uit voor bibliotheeklabs in de provincie, uitgaand van praktische ervaringen bij Bibliotheek Hoogezand.
Resultaat was het opleveren van een advies, maar ook de officiële opening van het eLAB (de benaming die Biblionet Groningen koos) van Bibliotheek Hoogezand. Deze vond vanmiddag plaats en collega Erik Hulst, de drijvende lokale kracht, vroeg mij of ik ook iets wilde zeggen tijdens de opening. En hij deed ook een suggestie, namelijk de tekst die ik in december 2012 schreef voor het initiatief 1825 Dagen (een reeks toekomstwensen van een aantal bibliotheekcollega’s). De (licht aangepaste) tekst die ik uitsprak staat hieronder.
Sinds het moment van schrijven is veel gebeurd. Inmiddels kent Nederland talloze bibliotheeklabs. Minstens zo belangrijk is dat de Koninklijke Bibliotheek de ontwikkeling erkent en deze onder de pijler werkplaats in haar nieuwe Visie Mediawijsheid 2016-2018 heeft opgenomen. Het eLAB in Bibliotheek Hoogezand maakt dat nu ook de provincie Groningen zich bij deze ontwikkeling aansluit.
**
De wereld verandert. Technologie maakt het vandaag de dag mogelijk dat iedereen kan ontwerpen en maken. De hiervoor benodigde kennis, apparatuur en materialen zijn echter niet overal beschikbaar. De wereldwijde opkomst van FabLabs en makerspaces duikt in deze leemte. Bibliotheken kunnen, omdat zij belangrijke waarden als delen, openheid en drempelloze toegang voor iedereen, delen met FabLabs, uitstekend in deze tendens participeren, zij het niet dat het ontsluiten van kennis in bibliotheken van oudsher hoofdzakelijk is gekoppeld aan boeken.
Begrippen als ontsluiting en toegang veranderen echter fundamenteel wanneer het sterk in opkomst zijnde technologieën betreffen zoals die in FabLabs en makerspaces worden aangeboden. Bij deze moderne technologie heeft kennisoverdracht in praktische zin namelijk de voorkeur: er wordt gemáákt. Of in de terminologie van Steven Levy in Hackers: Heroes of the Computer Revolution: er is sprake van een hands-on imperative (naast de andere kernwaarden van de hacker ethic: delen, openheid en samenwerken). De overeenkomsten met de uitgangspunten van het bibliotheekwerk liggen voor het oprapen, waarmee er een kans, of beter gezegd een ópdracht, voor bibliotheken ligt om hier iets mee te doen. Maar dat vraagt wel om een andere kijk op- en invulling van het begrip bibliotheek.
Een andere bibliotheek
We hebben het dus over een andere bibliotheek. Een bibliotheek waarbij het van belang is om content en context van elkaar te onderscheiden. Bibliotheken hebben zich altijd gericht op aanbieden van boeken en andere media, oftwel content. Zij beginnen nu echter stukje bij beetje ook het belang in te zien van de omgeving waarbinnen kennis geconsumeerd en gedeeld wordt, oftwel context. Een bibliotheeklab is een context waarbinnen het maken, verbeelden, spelen en experimenteren wordt bevorderd. Dit leidt tot nieuwe producten en projecten, maar ook tot nieuwe vormen van samenwerking.
Vertaald naar de bibliotheek heb je het dan over een andere soort van dienstverlening. Waar het nu immers hoofdzakelijk draait om transactie (in- en uitlenen van boeken, vraag en antwoord) kan het straks draaien om transformatie of verandering:
De bibliotheek is een plek waar daadwerkelijk verandering optreedt in blikveld en gedachten, die kunnen leiden tot nieuwe verbindingen tussen mensen, materialen en ideeën.
De nieuwe bibliotheek (noem het zoals hier in Hoogezand een eLAB) kan mensen in staat stellen te leren omgaan met deze nieuwe ontwikkeling en laten inzien wat de mogelijkheden ervan zijn, uiteindelijk leidend tot concrete projecten en producten.
Kinderen tijdens de opening aan de slag in het eLAB.
Locatie
Zoals gezegd hebben bibliotheken en Fablabs een reeks van overeenkomsten, maar één die daarbij nog niet genoemd werd is de gedeelde focus op de gemeenschap. Beide zijn (van oudsher) plekken waar mensen samenkomen, waar mensen ideeën en gedachten uitwisselen en waar mensen van elkaar leren. Waar de twee van elkaar verschillen is de mate van spreiding. Bibliotheken vind je, zij het helaas in afnemende mate, bijna overal. Fablabs hebben echter een veel groter spreidingsgebied nodig om efficiënt te kunnen functioneren. “Per 100.000 inwoners een Fablab”, aldus Neil Gershenfeld, MIT-professor en geestelijk vader van het initiatief. Dat betekent dat Fablabs en makerspaces vooral in stedelijke omgevingen opkomen en veel minder in rurale gebieden. Bibliotheken moeten zichzelf daarom altijd de vraag stellen of ze in binnen hun (in)directe netwerk voldoende geïnteresseerden hebben om een FabLab/makerspace ín de bibliotheek te kunnen verantwoorden. Afgelopen jaar hebben de medewerkers van bibliotheek Hoogezand aangetoond dat dat hier wel goed zit.
Voor bibliotheken betekent het ook dat er er een nieuw publiek bereikt wordt, omdat zij wordt aangesproken door het nieuwe aanbod. Hierbij ligt het voor de hand te denken aan het onderwijs. Het biedt tevens kansen voor het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden en connecties die via de traditionele bibliotheekdienstverlening niet zouden ontstaan. Het publiek dat afkomt op voorleessessies of leesclubs is nu eenmaal anders van samenstelling dan mensen met een ontwerpidee of een sterke interesse in nieuwe technologie.
Samenwerking
De grootste valkuil voor een succesvol bibliotheeklab is een gebrek aan deskundigheid. Daarom is het, naast het actief betrekken van eigen medewerkers en competentieontwikkeling, noodzakelijk samenwerkingsverbanden aan te gaan. Het ligt voor de hand hierbij een rol toe te dichten aan lokale makers en enthousiastelingen. Daarnaast ligt samenwerking met het middelbaar en hoger onderwijs voor de hand. Studenten van deze opleidingen kunnen ingezet worden om lesprogramma’s uit te voeren of om stageopdrachten in te vervullen. En, last but not least, biedt het mogelijkheden contacten met het bedrijfsleven en zzp-ers aan te halen. Een bezoek aan de nieuwe bibliotheek als vorm van teambuilding kon zo wel wel een heel letterlijke betekenis krijgen. De wereld is veranderd en wij straks ook. Als we maar durven.
Van harte gefeliciteerd Bibliotheek Hoogezand met jullie eLAB. Ik ben ervan overtuigd dat het een groot succes gaat worden.
Read More
