Een week werken met Doug Belshaw aan digitale geletterdheid in bibliotheken

Bij Bibliotheekservice Fryslân (BSF) denken we de laatste tijd intensief na over digitale geletterdheid in relatie tot de bibliotheek. Daarbij stellen we onszelf de vraag hoe we het thema, dat hoog op vele (politieke) agenda’s staat, relevant kunnen maken voor de positie van de openbare bibliotheek in Friesland, maar zeker ook voor daarbuiten.

Aanleiding

Na enkele interne discussies met collega’s bij het Kennis- en Innovatiecentrum (KIC) van BSF constateerden we dat de harde knip tussen digitale basisvaardigheden en digitale geletterdheid, zoals die vaak gemaakt wordt, een onterechte is. Deze knip gaat namelijk uit van het gegeven dat iemand op een gegéven moment de stap van laaggeletterd naar geletterd maakt. Nu is dat op zich iets prijzenswaardigs, ware het niet dat digitaal geletterd zijn voortdurend aan verandering onderhevig is, gedreven door zich snel ontwikkelende technologie en daarbij horende maatschappelijke ontwikkelingen.

Doug Belshaw

Dit besef werd enkele naaste collega’s en mij al enige tijd geleden ingegeven door het werk van Doug Belshaw. In zijn boek The Essential Elements of Digital Literacies werkt hij uit dat digitale geletterdheid een levenshouding is en niet een (eenmalige) stap over een drempel. Dit laatste illustreert hij bijvoorbeeld door aan te geven dat iemand die tien jaar geleden een certificaat voor het beheersen van een computerprogramma behaalde daarmee in het heden niet meer echt voor de dag kan komen.

Digitaal geletterd zijn vraagt daarom om voortdurende ontwikkeling. Een levenshouding dus, maar ook één die contextafhankelijk is en daarmee meerdere vormen kan hebben. Dat bracht Belshaw tot het besef dat, nadat hij talloze frameworks voor digitale geletterdheid onder de loep nam, digitale geletterdheid bestaat uit acht basiselementen. Die acht elementen zijn vervolgens weer onder te verdelen in vier mindsets (Zelfvertrouwen, Maatschappelijk, Kritisch, Cognitief)  en vier skillsets (Creatief, Communicatief, Cultuur, Constructief). Het kunnen remixen van die elementen maakt iemand in meer of mindere mate digitaal geletterd. Deze benadering gebruiken we bij BSF al binnen het programma Mediawijzermakers.

Maker Party & Kennissessie Digitale Geletterdheid

Om onszelf, samen met collega’s van het Fries Bibliotheken Netwerk, een stap verder te laten zetten besloten we Belshaw bij ons uit te nodigen. Dat maakte dat we bij Bibliotheekservice Fryslân afgelopen week intensief met hem samenwerkten. Deze werkweek werd voorafgegaan door de driedaagse Maker Party Digitale Geletterdheid. Hierbij werkten ruim dertig collega’s uit Friesland en daarbuiten samen aan aanbod op het terrein van digitale geletterdheid. Speciaal hiervoor nam Belshaw een videopresentatie op (zie hieronder).

Op maandag vier december trapten we ’s morgens af met een publieke Kennissessie Digitale Geletterdheid. Public Libraries 2020-directeur Ilona Kish vertelde over digitale geletterdheid en het evenement Generation Code. Haar boodschap was duidelijk: wanneer het de ambitie van de bibliotheek is lokale gemeenschappen te versterken is aandacht voor digitale geletterdheid een gegeven. Onze insteek om ons, naast aandacht voor jeugd en onderwijs, júist ook te richten op levenlang leren vond bij haar veel positieve weerklank.

Doug Belshaw (zie zijn slides hier) ging uitgebreid in op het systeem van Open Badges, een manier om micro-credentials te geven voor bepaalde opgedane vaardigheden.

’s Middags ging een kleine groep collega’s uit het Fries Bibliotheken Netwerk aan de slag met Belshaw. Allereerst werd teruggeblikt op de ochtendsessie en door iedereen benoemd wat hun voornaamste conclusies daaruit waren. Dit leidde tot een aantal doelen die we deze week wilden bereiken. Een greep uit de resultaten: “Het hebben van een gezamenlijke visie op digitale geletterdheid“, “Het kunnen implementeren van open badges“, “Het op een praktische wijze koppelen van digitale geletterdheid aan de bibliotheek“. Vervolgens maakten we een begin met het beschrijven van een digitale geletterdheidsactiviteit voor de bibliotheek, wat leidde tot verschillende resultaten die we later eventueel kunnen uitwerken.

Fabtafel Zeeuwse Bibliotheek

Een mooie samenloop van omstandigheden was het feit dat op woensdag 6 december een Fabtafel werd georganiseerd door de Zeeuwse Bibliotheek. Collega’s uit voornamelijk bibliotheeklabs kwamen daar samen om kennis met elkaar uit te wisselen over maakonderwijs en digitale geletterdheid. Voor ons vormde dat een mooie mogelijkheid om Belshaw een inkijkje te geven in Nederlandse ontwikkelingen op dit terrein. Ook verzorgde hij een korte presentatie en beoordeelde aanbod dat deelnemers ’s middags in korte tijd bedachten.

Open Badges

Eén van de specifieke vragen aan Doug was het opnemen van Open Badges in de werksessies. We vroegen hierom vanwege onze gedachte dat deze prima zouden kunnen passen bij activiteiten in bibliotheken, zowel voor medewerkers als voor gebruikers. Hierin werden we niet teleurgesteld, al zal het waarschijnlijk per bibliotheek verschillen hoe badges worden ingezet. Het werken aan badges nam een groot deel van de laatste dag (vrijdag 8 december) van de werkweek in beslag. Wat we onder andere deden was het benoemen van persona’s voor bibliotheekmedewerkers, waaraan we vervolgens een leeractiviteit en een badge koppelden.

Manifest/uitnodiging & War Room Digitale Geletterdheid

We zijn ons er terdege van bewust dat we aan een week goed nadenken en hard werken niet de totaaloplossing zouden bereiken. Dat was de reden om al van tevoren na te denken over een vervolg en kennisdeling. Dit hopen we te doen door een begin te maken met een uitnodiging aan collega’s om met ons mee te denken. Dit willen we onder andere doen tijdens het Bibliotheekcongres, 20 maart a.s.. We deden daartoe een voorstel tot het inrichten van een War Room Digitale Geletterdheid en hopen natuurlijk dat dat gehonoreerd wordt:

“Tijdens het Bibliotheekcongres willen we onze resultaten tonen en tegelijkertijd de bezoekers vragen een bijdrage te leveren aan de gedachtenvorming rondom dit vraagstuk. Dit willen we bewerkstelligen door een permanente ruimte in te richten die tegelijkertijd inspireert en uitdaagt. Wat zijn de kansen voor bibliotheken? Hoe maken we het opdoen van digitale geletterdheidsvaardigheden in bibliotheken zichtbaar? Hoe formuleren we een gezamenlijke visie? Hoe werken we (internationaal) samen?”

Het was voor ons in ieder geval alvast reden het proces visueel vast te leggen. Dit werd verzorgd door Edward Kobus.

Vervolgstappen

Naast het realiseren van de War Room formuleerden we nog enkele vervolgstappen, waaronder:

1. Het definitief maken van het manifest/uitnodiging
2. Informeren van collega’s uit het Fries Bibliotheken Netwerk die afwezig waren
3. Het uitwerken van meerdere badges, zowel voor collega’s (deskundigheidsbevordering) als bezoekers.

Belshaw verwerkte veel van zijn kennis ook in de Mozilla Web Literacy Map, waarvan hij projectleider was. Dit inhoudelijk zeer sterke en al jarenlang bestaande en voortdurend geactualiseerde model heeft al langere tijd mijn aandacht (ik blogde er al over in 2013). Dat we vier jaar later serieuze stappen zetten maakt me trots, vooral omdat we het met een groep betrokken collega’s doen. In die was het fijn om te horen dat dat laatste ook Belshaw is opgevallen. In een verslag van de week schrijft hij:

“Bibliotheekservice Fryslân is a provincial library service who have won awards for their innovative work. With perhaps the exception of the staff of London CLC, I’ve rarely worked with a team who are simultaneously so dedicated and friendly. I had a great week. We spent our time building a plan for them to start issuing Open Badges based on my work around digital literacies. It’s very humbling when you see your work being used in a language other than which you created it.”

Het waren al met al vermoeiende, maar ontzettend verrijkende weken. De kansen voor bibliotheken op het terrein van digitale geletterdheid zijn legio en dat stimuleert ontzettend. En met mensen als Belshaw in ons netwerk kunnen het uitwerken van een passende strategie met vertrouwen oppakken.

Afbeelding: illustratie van Edward Kobus.